Een beetje essayist werft net zo sterk om lezers als een dichter of romancier. Een schrijver wil gehoord worden en laat zich niet ringeloren door een premier die zegt dat het stuk onder ons blijft. Een vertrouwelijk essay bestaat evenmin als een vertrouwelijke roman of een vertrouwelijk gedicht. Dit rare idee van een vertrouwelijk essay wordt in de hand gewerkt door een ander misverstand, dat een essay maar een probeersel is. Dat is een betekenis die het woord wel in zich draagt maar niet het genre. Een essay is niet zoiets als een proefopzet of voor-studie, die aan het eigenlijke artikel of aan de eigenlijke beleidsnota voorafgaat.

Een essay is niet de voorlopige versie van een stuk, waarvan de tekst nog niet definitief is vastgelegd. Een goed essay is in zichzelf compleet, er kan geen woord meer bij en er mag geen woord af. Een essay kan mislukken zoals een verhaal of een gedicht kan mislukken, maar een essay is niet per definitie onvolmaakt en onvoltooid omdat het dienstig is aan een ander genre. Het essay is autonoom.

Over autonomie van het essay bestaat ook het nodige misverstand. Als literair genre mag het dan zelfstandig zijn, er gelden wel degelijk bepaalde afspraken en conventies wat...

Jaap van Heerden
Misverstanden rondom essay

Gepubliceerd in Trouw, zaterdag 16 oktober 1999 - Letter & Geest