De Jan Hanlo Essayprijs is een eerbetoon aan een dichter/schrijver die het experiment niet uit de weg ging en door middel van onder meer zijn brieven een bijzondere bijdrage heeft geleverd aan de essayistiek. Met een persoonlijke, originele en eigenzinnige visie gaat hij op een associatieve manier in op serieuze en uiteenlopende onderwerpen uit kunst, wetenschap en geloof en deelt hij zijn mening over de vrije wil.

Het initiatief voor deze literaire prijs werd genomen door BarBara Hanlo, achternicht van de schrijver, belangen behartiger voor de erven en 25 jaar voorzitter van de stichting (1998-2023) in samwerking met Hans Renders, de biograaf van Jan Hanlo

De ingezonden essays en essaybundels worden door een deskundige jury beoordeeld. De Jan Hanlo Essayprijs is een tweejaarlijkse prijs die voor het eerst werd uitgereikt In 1999, na de dertigste sterfdag van de schrijver.

Sinds 2001 is de Stichting LIRA (Literaire Rechten Auteurs) hoofdsponsor van de Jan Hanlo Essayprijs. De Jan Hanlo Essayprijs wordt sinds 2011 georganiseerd in samenwerking met De Groene Amsterdammer. De Nelly en Theo van Doesburg stichting is sinds 2023 verantwoordelijk voor de trofeëen.

— Jan Hanlo Essayprijs Groot: voor de beste essaybundel
De belangrijkste essayprijs van Nederland.
De winnaar van de Essayprijs Groot ontvangt € 7.000. 

— Jan Hanlo Essayprijs Klein: voor het beste essay
De winnaar van de Essayprijs Klein krijgt 1.500 euro en een publicatie van het winnende essay in De Groene Amsterdammer.

Beide prijzen worden tweejaarlijks uitgereikt.